Redacción: Antonio Grunfeld
Fotografía: Ramón Montero, Antonio Grunfeld
Tras catorce horas no Ferry, chegamos a Ziguinchor. Durmindo pouco e mal, espertámonos á alba para gozar da paisaxe que ofrece a desembocadura do río Casamance, onde con frecuencia pódense ver golfiños dando a benvida á zona. Nós non tivemos esa sorte, pero mereceu a pena o madrugón, a cambio de vernos rodeados por quilómetros de manglares, que de cando en vez se vían interrompidos por cabanas de pescadores, cos seus caiucos varados na costa.
O primeiro que nos agarda no porto é unha longa fila de militares, o que nos lembra que estamos a entrar nunha zona que se atopa en conflito armado desde hai máis de 30 anos. Ao traspasala, espérannos Alvar Jones e Esther Domínguez, unha parella de cooperantes que leva oito meses vivindo alí. Do mesmo xeito que Jara, eles vanse a converter nunha peza crave desta expedición, a través da súa hospitalidade e da súa experiencia no terreo. Tivemos a sorte de coincidir meses atrás en Guinea Ecuatorial, berce da familia do pai de Alvar, e en pouco tempo xurdiu unha confianza que se ía a ver consolidada nos seguintes días. Un correo electrónico desde España, e unha chamada de teléfono desde Dakar, bastaron para que se interesasen polo noso proxecto e abrísennos as portas da súa casa. A sorte seguíanos acompañando.
Desde o primeiro xantar xuntos, na Alliance Franco-Sénégalaise, compartindo unha Gazelle (cervexa local) e un prato de peixe con arroz, os nosos amigos empezan a achegar ideas ao proxecto. Son moitas as ONG que operan na zona, e pódese atopar cooperación de numerosos países, como Italia, España, Alemaña, Estados Unidos, … Alvar traballa como Delegado de Cruz Vermella Española en Senegal, e Esther chegou acompañándoo, e en pouco tempo atopou un proxecto en Handycap Internacional. Ambos son persoas moi críticas respecto da Cooperación Internacional, e os seus puntos de vista son o mellor filtro para que podamos seleccionar proxectos que funcionen e traballen dunha maneira ética.
Todos nós tivemos a sorte de coincidir en Bata (Guinea Ecuatorial) con Gustau Nerín, antropólogo e escritor especializado en África, quen escribiu o polémico libro “Branco bo busca negro Pobre” (editado por Rocaeditorial). Aínda que o libro suscitou numerosas críticas no sector da Cooperación, xa de seu prexudicado pola situación económica e os recortes, non deixa de ser un manual de boas prácticas, idóneo para aqueles que estamos a empezar a nosa senda neste mundo e de obrigada lectura para todos aqueles que estean a traballar dunha maneira ou outra neste sector. O libro critica con firmeza os excesos cometidos no mundo da Cooperación nestes últimos anos, a maioría deles levados a cabo por institucións e organismos internacionais (Nacións Unidas, Unicef, OMS, etc?), pero tamén moitos por mor das malas praxes de ONG de gran envergadura como Intermon Oxfam ou a Fundación Bill e Melinda Gates. A través de exemplos baseados na súa experiencia persoal, Nerín desmitifica o halo de pureza e heroicidade que crearon os medios de comunicación ao redor da figura do cooperante e saca a relucir moitos erros comunmente cometidos neste sector, por exemplo, proxectos levados a cabo sen unha análise previa do terreo, ou cun descoñecemento completo das necesidades da poboación local.
Millóns e millóns de euros malgastados sen ningún sentido, cuxo único obxectivo é encher os petos dalgúns indesexables, xustificando as necesidades que ten o mal chamado Terceiro Mundo. E é que moitas veces, as necesidades destes países son creadas directamente por estes organismos de cooperación, que chegan en multitude, arrasando, coas últimas tecnoloxías e os mellores equipos, sen pensar que cando se acabe a subvención marcharanse e abandonarán o proxecto sen deixar unha solución real ao problema. Erros graves en consonancia coa estrutura deste sistema globalizado, pero que neste sector son sempre maquillados baixo o prisma da axuda humanitaria e a benevolencia de Occidente.
De volta á nosa expedición, pola noite e tras unha boa sesta, percorremos con Alvar e Esther as rúas de Ziguinchor antes de sentarnos a cear. A escuridade é total na maioría das rúas (excepto nalgunhas rotondas que manteñen aínda a iluminación de nadal a finais de xaneiro) e o estado do asfalto atópase moi deteriorado. Aínda así, e aínda que o aspecto non resulte moi acolledor, a cidade ten bastante vida pola noite, e os nosos amigos coméntannos que é relativamente segura en comparación con outras urbes africanas. De momento, xa notamos que as persoas son máis amables connosco, e que a presión por sacarnos algo de diñeiro diminuíu drasticamente desde que saímos de Dakar.
Xa no restaurante, entre cigarros e cervexas, e tras volver gozar da boa gastronomía do país (a prezos irrisorios se comparamos calidade/prezo con Europa), discutimos amplamente cos nosos anfitrións acerca das distintas organizacións que podemos visitar. Temos pouco tempo, un amplo abanico de proxectos e o mellor: liberdade total de elección e de creación.
Ningunha organización financiou esta expedición, non temos ningún obxectivo de lucro en mente, e por tanto temos que aproveitar esta situación para visibilizar proxectos descoñecidos para a maioría, e que manteñan unha pureza na súa ética á hora de traballar. Finalmente, pómonos todos de acordo, e inclinámonos por catro proxectos que cumpren estes requisitos, aos cales podemos acceder facilmente, e que serán os protagonistas dos seguintes artigos.
En Ziguinchor, visitaremos un Centro de Protección de menores apoiado pola Cruz Vermella Española, e unha casa de acollida que combate un dos principais problemas do país: os nenos da rúa. Desprazarémonos a unha pequena comunidade rural en Enampor para coñecer o proxecto autofinanciado de Cineastas en Acción, e por último, penetrarémonos por centos de quilómetros cara ao interior do país, case na fronteira con Guinea Bissau, para visibilizar un proxecto local que decidiu rexeitar o termo de Seguridade Alimentaria para transformalo en Soberanía Alimentaria.