Redacción: Antonio Grunfeld
Fotografa: Ramón Montero, Antonio Grunfeld
Ao día seguinte de visitar o proxecto de Cineastas en Acción, o noso amigo Alvar Jones, delegado da Cruz Vermella en Ziguinchor, preparounos unha visita a un dos proxectos que apoia a súa organización: o Centro de Protección de menores de Kandé. Alvar é consciente de que a nosa expedición busca visibilizar proxectos de organizacións pequenas, onde a Cruz Vermella talvez non tería lugar, pero insiste en que coñezamos ao equipo de persoas que forman a súa coparte, pola entrega e dedicación que demostraron nestes últimos anos.
Situado a 5 quilómetros do centro da cidade, este centro foi fundado en 1971 co obxectivo de servir de centro cívico para a cantidade de poboación que se desprazaba á cidade a causa do forte éxodo rural. Cos anos converteuse nun centro de protección de menores, xestionado por un órgano gobernamental, o DSPS (Dirección da educación vixiada e a protección social), que foi abandonando aos poucos a institución, até o punto que en 2004 chegou a acoller unicamente a catro alumnos.
Saíndo da cidade, o verde da paisaxe que nos rodea contrasta co lamentable estado do asfalto. Profundas fochas que obrigan aos condutores a realizar perigosas manobras para esquivalos, e que pon a proba a dureza dos vehículos. Ao tomar a desviación cara ao centro, Alvar sinálanos sutilmente a uns mozos que se atopan no cruzamento da estrada cunhas caixas de ferramentas no chan. “Son rapaces do módulo de mecánica que reparan bicicletas . Con este tipo de iniciativas búscase que o Centro se autoxestione”, indícanos Alvar, demostrándonos unha vez máis o aprecio que lle ten a este proxecto.
Ao chegar ao noso destino vénnos a recoller un senegalés grandote, que viste unha camisa de manga curta cunhas cores moi rechamantes. É Emile Dienné, Director do Centro, quen nos convida ás oficinas para que charlemos un pouco antes de visitar as instalacións. De mirada sincera e con moita enerxía nas súas formas, Emile convídanos a sentarnos no despacho que comparte co administrador, rodeados de papeis, clasificadores e todo tipo de trastes de oficina. Alí explícanos que hoxe Kandé é un dos catro centros que existen en Senegal para previr a delincuencia xuvenil e para favorecer a reeducación de mozas que sufriron problemas coa xustiza ou coas súas familias. Desde 2010, o Centro traballa co apoio da Cruz Vermella na reinserción educativa e profesional de mozos orfos, desprazados polo conflito armado, discapacitados, e en xeral “rapaces” en situación vulnerable.
Tan só sete acodes forman un equipo que conseguiu reinsertar a máis de 180 mozos en apenas un ano, e que mantén unha taxa do 90% de aprobados no exame de final de estudos medios. O Goberno senegalés encárgase de pagar os salarios destes trabadores, mentres que a Cruz Vermella apoia ao Centro con infraestruturas e material técnico para os alumnos. “Nunca hai que tirar a toalla” – dinos Emile – “Hai uns anos, este Centro estaba tan abandonado polo Goberno, que nin sequera se preocuparon en pechalo. Actualmente, en cambio, non damos abasto.”
Saímos a visitar as instalacións do centro e o primeiro que nos mostran é o colexio. Antes de entrar en cada aula, sorpréndenos o silencio absoluto que impera nelas. Esa calma total vese rota unicamente pola monótona voz do profesor impartindo a súa lección. Desde fóra, nunca diriamos que as aulas están abarrotadas de nenos e nenas, pero a forte implicación no proxecto dos profesores, na súa maioría moi novas, mantén aos alumnos atentos e iso repercute nos seus bos resultados.
A nosa seguinte parada son os talleres de formación profesional. Aquí é onde reside a forza deste Centro, e o que o distingue realmente doutros proxectos. Sete módulos que ofrecen un amplo abanico de saídas laborais para os mozos da zona. Primeiro chegamos ao edificio onde se atopan os módulos de barbaría e costura, albergados na súa totalidade por mulleres. E é que non podemos esquecer que a sociedade senegalesa mantén un forte sentido da tradición, e moito máis nas zonas afastadas da capital. Pero como en todos lados, os froitos do desenvolvemento económico están a levar a pequenos cambios de mentalidade, e este proxecto é froito deles.
Cambiamos de edificio, para visitar a “zona masculina”, onde se imparten os módulos de carpintaría, soldadura e mecánica de vehículos. En cada un deles notamos a presenza de poucos alumnos, pero con moita actividade, o que demostra o sentido práctico que se lles quere dar aos talleres. O obxectivo non é unicamente formar e ofrecer saídas laborais, senón que cada módulo sexa autosostible economicamente. Os mozos da entrada son un exemplo diso no módulo de mecánica, pero todos os talleres buscan un oco no mercado, e así os alumnos de carpintaría ensínannos orgullosos unha cama co cabeceiro tallado que realizaron como práctica e que sairán a vender ao mercado por un prezo máis económico do habitual. Co que obteñan, poderán comprar máis materiais para seguir aprendendo.
Por último, damos unha volta polo horto, que con tan só unha hectárea de terreo, cumpre unha tripla función dentro do sistema de autoxestión. Por unha banda, abastece de alimentos ao módulo de restauración e alberga o módulo de agricultura, aínda que con moi pouca afluencia de alumnos. “Os mozos non queren traballar a terra”, dinos Babakar Mbowu, o técnico agrícola encargado do taller, enfundado na pulcritude da súa chilaba branca, e coa tranquilidade e a elegancia dignas dun sabio. Esta xeración de mozas que enchen o centro, saíron dos seus poboados para abandonar a vida do campo e buscar así mellores condicións de vida na cidade. Para eles, traballar na leira é o que fixeron os seus pais e os seus avós, e representa pobreza e precariedade, mentres que a través de “empregos modernos”, aspiran a obter ingresos e mellorar así o seu nivel de vida e o das súas familias que aínda se atopan nas aldeas. Unha consecuencia directa máis do éxodo rural que está a sufrir o país, como antes sufrírono igual todas aquelas sociedades que se viron afectadas o desenvolvemento industrial.
Pero a función máis interesante desta parcela, atopámola representada por unha muller nova, de pequena estatura e vestida con teas ao estilo tradicional, que leva traballando a terra desde que chegamos. Chámase Awua Saama e é unha das representantes das 17 familias que teñen dereito a unha parcela de terreo no Centro. Con 33 anos ten 5 fillos, e grazas ao proxecto consegue obter cada mes 15.000 Francos (uns 22 euros) para alimentalos. “Fai tres anos non podía facer nada”, coméntanos cun gran sorriso antes de volver á súa faena. Esta posibilidade que lle ofrece o Centro, de colleitar nas súas terras e vender os produtos no mercado ,realízase dunha maneira totalmente comunitaria. Da produción total que xeran, o Centro queda con dúas quintas partes da produción para os módulos de formación e para obter algo de ingresos coas vendas. E o tres quintas partes restantes destínanse enteiramente a estas familias que traballan día a día a terra, e que non teñen outra posibilidade de xerar ingresos. Para elas, igual que para os alumnos, o Centro permítelles a posibilidade de saír da extrema pobreza na que se atopaban, a base de traballo e tesón.
De volta, na sede da Cruz Vermella, Alvar preséntanos a Jean Pierre Gomis, coordinador do programa para a protección da infancia en Ziguinchor, quen nos fai un bo balance do que acabamos de vivir: “A evolución do Centro de Kande podería representar unha metáfora da situación dos mozos da Casamance. Partindo dunha situación dramática, e sen apenas medios, conseguiron relanzar o Centro a base de traballo. Cando hai tanta motivación e tantas ganas de facer, un simple apoio basta para saír adiante”